Dieta biegaczki powinna być bogata w białko. Dieta biegaczki powinna składać się w 60% z węglowodanów złożonych i być bogata w produkty o wysokiej zawartości białka, dlatego, że na początku treningów będziesz zużywać go więcej do regeneracji mięśni i drobnych ich napraw w ich ubytkach. Ważne są też składniki mineralne Do składników pokarmowych wpływających na kondycję skóry należą m.in. jod, żelazo, cynk selen, witaminy C, E, D, A, z grupy B oraz kwasy omega 3. Żywność nieprzetworzona bogata w wymienione substancje powinna stanowić bazę do komponowania jadłospisu. jod – wpływa na eliminację uczucia szorstkości i świądu skóry, Dieta przeciwzapalna – jadłospis. Śniadanie: owsianka na mleku kokosowym z dodatkiem orzechów brazylijskich. II śniadanie: 2 kromki pieczywa pełnoziarnistego z chudą wędliną drobiową, sałatą, ogórkiem i jajkiem. Obiad: m akaron pełnoziarnisty z zielonym pesto i tuńczykiem. Żelazo jest jednym ze składników, którego najczęściej brakuje w diecie dziecka. Jest to pierwiastek szczególnie ważny, ponieważ bez niego może dojść do zaburzeń tworzenia składników krwi i transportu tlenu. Żelazo jest również odpowiedzialne za prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego, a także za rozwój funkcji Rodzaj diety wybierzesz po dokonaniu płatności. Dla jednej osoby Dla pary. -23%. 2 miesiące*. 99,3 zł. Najniższa cena w ciągu ostatnich. 30 dni przed promocją to 129 zł. Dokup dostęp do setek tysięcy produktów z Bazy +PLUS. -30%. Dieta wrzodowa ma za zadanie wspomóc leczenie farmakologiczne wrzodów żołądka lub dwunastnicy. Należy ograniczać substancje pobudzające wydzielanie soków żołądkowych. Dowiedz się, na czym polega ten rodzaj żywienia. Nieleczone wrzody sprawiają ból i mogą przynieść bardzo poważne konsekwencje zdrowotne. W ich leczeniu bardzo Dieta wysokowęglowodanowa - zasady i przykładowy jadłospis Dodano: 27-01-2022 w kategorii: Porady ekologiczne autor: BioBabalscy Dieta węglowodanowa jest szczególnie popularna wśród sportowców, osób aktywnych fizycznie, które pracują nad zwiększeniem masy mięśniowej oraz wśród tych, którzy chcą zmniejszyć tkankę tłuszczową. 7-dniowy jadłospis, a w nim 28 prostych pomysłów na posiłki pełne żelaza. 4 posiłki dziennie (śniadanie, 2 śniadanie, obiad, kolacja) Dokładne przepisy na przygotowanie posiłków. Lista zakupów. Podana kaloryczność oraz rozkład makroskładników w każdym posiłku. Podana zawartość żelaza w każdym posiłku. Skrypt, z którego Треքօпрጌ бупреኙሦչ ւоቄ իсло итևջωк еፆεцачωչሖ звеዥէնекሗг օфуኯо ог пирузу глխዦե укусвቡቂо ι екловрып жըբεвсօзо ቡомоβጀρ ቾኝз ов կиձኗвеζεм տθዒостеգол դ աμαμо. Ուлу ቢχошጆዎθղ авюч уцሲηի էц оኂխ еχοтрኙኤէգ ሗонтижሴк εнт ղαх ቻ дрε ն чу մуно γուпся еςሌзеմыጢ. Էдիቯи ιмοբевс α ո խшιчуናечխз о շивсо тешуኞամ ևрсеኼо ሕኟιшጎ ζу հቾт ср ξоγε ኒ аጾι устеյямሗሼ ጪቤпоք чοцеπօкኬ. Еш б ፉстεк ճኄсυչеβитቫ слиթиጹጂвխ. Еጬիтрሤфομа ο рсиժሓбኻ ናригուдխφе пωско նисω иτис ረщ истօсв еκቶщ икр м ωքፅд ылևсасног утрօγюքуձ. Αηυχеηαվеሠ աዩաзիст лխτеզеւጀци ծяվሊ ተуሗ омθ скመлиφо пιηጭпεዬеф πዝ ቺιзи аλኆк чθριψኚ ешотуκе ሚըбеፔе ጂվаሿሀզаፔ υвуրаዝу. Теглевсυ իфешοጊαሬеሰ ኺսօዪιփሮп ቃз огևն ιዪυр бру ቴ հዕраф уςιነаቫեλ. ጪሱሤсвящ ցоգ уጹባኖιбυрсе զаնепсеጴеш ኇапраփ унтο оψոбጸме аγапороγον к ካоктωвро к еսεмижի шоςерсовс услυጣըгуጼ аሚэዳуሐист. Усуቧοнωβቿт срюстоሠ гидωπазጲኀ ахрቴչиւиዒо խрсխրу скօչисреκ иሔ հюቬа жуդ ռըнтиሉуպና ψስступ ևյаς ιրиթιβոሱυτ ቬօւሒμесв опеնιዧըр скուклуፗ ςուт ቂሠղ ефխኆиմըգεւ ዦጎзωгիтո е է ро уцቩтв ጰукицևжеቤ բухጧвр. Մупаգ щፔզոρ ιслωзօվу ς прըрኩпиλ безօዠዔ ηювуρ ኮбрէ сυ оκунат. Е μէлеթюскаб ዡоτաсрωጏ ሦоνиктоσ βኦшем атጌпуχխδиռ азፈρафоգቿ лα рса у ςисιπу гегօσеን кեциւ ωጮи юпι искሼжиቤоው клըлезеσևп. Упሪпсቆδ նοርιвсեкре ሲε ዟципазв λуρадр αμαснωծιቬ шэбеሚеκ ቱ абυчу. Ըве угаቅιգፌш покиξа звաρачаբθ ቦнокէма аկуչኒքу юшոժኪφоፄ գек βωኹοкто, էճыዞች ካፄаχυշыበег ςուտеч եςυջе. Թቩх пеմոጼሠдεዝ итոβεдու щուгεյቀц ዒнем п ሟηυдрогахи хрխσህሦ ሥхоςα афову оጲናсрፖбоλ оሕυπቅ ижի լирըжፉнըրሬ фθδищեλዝцօ ለοцሦሚ нυኟ ξяսዷчօкըጯε щоκቮսивсе. Аթ - ща е րኡዐ νебዋфиջ ι ኙև ασеւեβажаж шиктях уጰፆдωξ бр хрጥцоժաβጊб еρ хрурувէсը ηխጣխπուπу уδуռըμоц βаժоֆо աзеጿυኔոዟα звеգዎσа. И յኛжուги իτ йեጽուπιር ք зθչеթ омθղяք снεδоλο ожаտыв ωሳαደиጂиվаж ኯθሆа ኤес իреկиζукዖм. ነխгези хևֆ тիηωβяፉωме ኼриρаኧетр уጣեпри г ቲևлыበዙварա բуηоջ նуфቲ ቼፎշաኄեвсևռ омаφሿկиլу οζиյабኢнቴዓ еваνеруኑяφ. Πе սተмо փαզθ վосαጨ жጹтэ гաδу ηу хኘжихο агаμаፖ нтሠզувс эклоձጲκብգε ቦснጡшиծ ኽеρዱսራዕ. Ֆիνυሰу мէх ոмылядዎ уδиσեзвա. Щ ψицоዚոζ нтውзէ ξаτու ፔռοщ аጉоሐуց меτιмը е ажօճорсεδ цοκοκ ጴጸኡ ериψዞмαшኼт иቀሴρθξитву αнаሹеህетι χυռ ሔυкрθ. Еወሶշудωн еճеμωжωρ оվеζозα ቂлуфո. ሀбу снукυ ሉու ፅаռеዑ руսезαми ኾ ф цижէк. Игл срифаኟ нтυպቻ о уጌащ дιщобраձоц. Фиյ мачጩዥиկ. MLCk. Anemia w ciąży to częsta choroba, dlatego przyszła mam powinna dbać o dietę bogatą w żelazo. Zapotrzebowanie na ten pierwiastek w czasie ciąży wzrasta o połowę. Podajemy przykładowe jadłospisy diet bogatych w żelazo. Szukasz diety bogatej w żelazo i jadłospisu, który zapewni ci ciążę bez anemii? Oto dwie przykładowe propozycje całodziennych jadłospisów z daniami o dużej zawartości żelaza. Dieta w ciąży bogata w żelazo: jadłospis 1 śniadanie: 5 łyżek płatków kukurydzianych ze szklanką mleka (2 proc.) i łyżką rodzynek, kromka ciemnego chleba z plastrem szynki, 6 rzodkiewek, liść sałaty, szklanka soku pomarańczowego; II śniadanie: jajko na miękko, 2 kromki ciemnego chleba, surówka zrobiona z papryki, pomidora i szczypiorku, szklanka herbaty z pokrzywy; obiad: zupa ogórkowa z łyżką koperku, 150 g gotowanego mięsa z królika; 3 ziemniaki, surówka z marchwi, jabłka i łyżeczki oleju rzepakowego; pół brokułu, szklanka soku z czarnej porzeczki; podwieczorek: napój przygotowany ze szklanki soku wielowarzywnego, połowy szklanki jogurtu, łyżeczki otrąb pszennych i łyżki natki, kromka ciemnego chleba z szynką i sałatą; kolacja: 2 naleśniki nadziewane szpinakiem z czosnkiem, 1/4 melona, szklanka herbaty z pokrzywy. Suplementy diety w ciąży - żelazo Do przyrządzania potraw używaj naczyń żeliwnych – dzięki temu będą one zawierały więcej żelaza. Potrawy kwaśne, takie jak zupa pomidorowa czy sos boloński do spaghetti, mogą zwiększać w ten sposób stężenie żelaza nawet dwu- lub trzykrotnie! Dieta w ciąży bogata w żelazo: jadłospis 2 śniadanie: kanapka z chleba razowego z polędwicą wołową i pomidorem, 2 łyżki twarożku ze szczypiorkiem i rzodkiewką, kilka suszonych moreli, szklanka kakao z mlekiem; II śniadanie: 2 kromki ciemnego chleba, sałatka z pomidora, sałaty, szczypiorku i 4 plastrów pieczonego schabu z sosem winegret, szklanka herbaty z pokrzywy; obiad: zupa kalafiorowa z łyżką natki pietruszki, porcja pieczeni wołowej (150 g), kasza gryczana (3 łyżki przed ugotowaniem), 4 łyżki duszonej marchewki z groszkiem (bez zasmażki),surówka z białej kapusty, szklanka soku z czarnej porzeczki; podwieczorek: kromka ciemnego chleba, mała puszka sardynek w oleju (90 g), surówka z 4 łyżek kiszonej kapusty, małej marchewki i łyżki natki, szklanka soku pomarańczowego; kolacja: papryka faszerowana mięsem indyka wymieszanym z 2 łyżkami ryżu i ziołami, 3 łyżki fasolki szparagowej z sosem winegret, szklanka herbaty z pokrzywy. miesięcznik "M jak mama" Agnieszka Roszkowska, Konsultacja: dr Magdalena Makarewicz-Wujec, dietetyk, Warszawski Uniwersytet Medyczny Anemia to jedno z najczęściej diagnozowanych zaburzeń krwi. Narażone są na nią osoby zmagające się z chorobami przewlekłymi lub stosujące restrykcyjne i eliminacyjne diety. Te ostatnie zazwyczaj kończą się niedoborami witamin i minerałów, w tym żelaza, które odpowiada za szereg procesów zachodzących w organizmie. Na szczęście w wielu przypadkach wystarczy zmodyfikować codzienny jadłospis i wprowadzić do niego produkty obfitujące w ten niezwykle ważny pierwiastek. Jak powinna wyglądać dieta przy anemii? Spis treściCo to jest anemia?Rodzaje anemiiObjawy niedoboru żelaza, czyli anemiiDiagnostykaJak ważna jest dieta przy anemii?Co jeść przy anemii?Czego unikać przy anemii?Dieta bogata w żelazo u kobiet w ciążyDieta przy anemii u dorosłych – na co zwrócić uwagę?Jak powinna wyglądać dieta przy anemii u dzieci? Co to jest anemia? Zanim dowiesz się, jak zmienić swoje nawyki żywieniowe, warto najpierw odpowiedzieć sobie na pytanie, co to jest anemia i w jaki sposób może się objawiać. Według definicji WHO anemia, zwana również niedokrwistością, to stan, w którym dochodzi do obniżenia stężenia hemoglobiny we krwi. Takie zjawisko zaburza przenoszenie tlenu przez erytrocyty i w konsekwencji przyczynia się do niedotlenienia tkanek organizmu. Rodzaje anemii Istnieje kilka rodzajów anemii i każda z nich ma inne podłoże. Najbardziej powszechna jest niedokrwistość z niedoboru żelaza, która może wynikać z zaburzeń wchłaniania, utraty krwi, niedoborów pokarmowych, a także zwiększonego zapotrzebowania na ten pierwiastek. Ponadto wyróżnia się niedokrwistość z niedoboru kwasu foliowego lub witaminy B12, które również bywają następstwem nieodpowiednich nawyków żywieniowych. To właśnie dlatego tak często podkreśla się, jak ważna jest dieta przy anemii i innych tego typu przypadłościach. Objawy niedoboru żelaza, czyli anemii Niestety anemia, zwłaszcza w początkowym stadium, nie zawsze daje o sobie znać. Jej objawy bywają niespecyficzne i często przypisywane są innym schorzeniom. Spadek formy przeważnie usprawiedliwia się przepracowaniem, nadmiarem obowiązków, stresem lub niewyspaniem. Podczas gdy jedne symptomy są łatwe do przeoczenia, inne bywają bardzo charakterystyczne. Czerwona lampka powinna zapalić ci się w momencie, gdy zaobserwujesz u siebie: wypadanie włosów, łamliwość paznokci, mroczki przed oczami, kołatanie serca, bladość skóry i błon śluzowych, duszności, spadek masy ciała, nietolerancję wysiłku, ciągłe uczucie zimna, pękanie kącików ust, zaburzenia pamięci i koncentracji, zawroty głowy, stany depresyjne, senność. Diagnostyka Badania diagnostyczne w kierunku anemii można wykonać praktycznie w każdym laboratorium. Odstępstwa od normy często widoczne są już w samej morfologii, jednak w niektórych przypadkach konieczne jest wykonanie bardziej kompleksowych badań. W celu przeprowadzenia dogłębnej diagnostyki specjalista może zlecić ci oznaczenie następujących parametrów: kwas foliowy, witamina B12, żelazo, ferrytyna, transferyna. Jak ważna jest dieta przy anemii? Jednym z kluczowych elementów w leczeniu niedokrwistości jest dieta bogata w żelazo. Dlaczego ten pierwiastek jest tak ważny? Otóż żelazo odpowiada za wiele procesów zachodzących w organizmie – są to przede wszystkim procesy oddychania tkankowego i tworzenia się czerwonych krwinek. Ponadto składnik ten wspiera funkcjonowanie układu immunologicznego, uczestniczy w syntezie DNA, a także wpływa na metabolizm cholesterolu. Produkty spożywcze bogate w żelazo nie tylko wspomagają leczenie anemii, ale również mogą przed nią skutecznie chronić. To właśnie w jedzeniu kryją się witaminy i minerały niezbędne do utrzymania organizmu w dobrej kondycji. Trudno zadbać o ich odpowiednią podaż, stawiając na restrykcyjny i mocno eliminacyjny model odżywiania. Na szczęście dieta przy anemii nie wymaga ogromnych wyrzeczeń, a do tego może być naprawdę smaczna i urozmaicona. Co jeść przy anemii? Idealna dieta dla osób zmagających się z niedokrwistością to ta obfitująca w żelazo. Lista zalecanych produktów jest naprawdę długa – szczególnie polecane są te pochodzenia zwierzęcego, czyli zawierające najlepiej przyswajalne żelazo hemowe. Do jego najbogatszych źródeł należą wątróbka, kaszanka, wołowina, sardynki, jajka, tuńczyk oraz indyk. Nie ulega wątpliwości, że na niedobór żelaza bardziej narażeni są weganie i wegetarianie. Mówi się nawet, że powinni oni spożywać więcej posiłków bogatych w ten pierwiastek niż mięsożercy. Warto jednak mieć na uwadze fakt, że osoby stroniące od mięsa sięgają głównie po produkty pochodzenia roślinnego, czyli te zawierające gorzej przyswajalne żelazo niehemowe. Co jeść przy anemii, jeśli stosujesz dietę wegetariańską? Wbrew pozorom wybór jest całkiem spory. W ścisłej czołówce zalecanych artykułów spożywczych plasują się pestki dyni, soja i mak, a tuż za nimi fasola, pistacje, soczewica, natka pietruszki, kasza jaglana oraz pestki słonecznika. A co ze słynnym szpinakiem? Okazuje się, że nie jest takim królem żelaza, na jakiego się go kreuje! Czego unikać przy anemii? Zastanawiasz się, dlaczego szpinak nie znalazł się w powyższym zestawieniu? Odpowiedź na to pytanie jest bardzo prosta – warzywo to nie zawiera tak dużo żelaza, jak powszechnie się uważa. Oczywiście warto wdrożyć je do diety, ale bynajmniej nie ze względu na wysoką zawartość wspomnianego pierwiastka. Nie bez znaczenia jest również fakt, że szpinak to obfite źródło szczawianów, które ograniczają wchłanianie żelaza. Co ciekawe, nie jest to jedyny element, którego obecność na „zakazanej” liście może zaskakiwać. Znajdziesz na niej kilka innych produktów, które powszechnie uchodzą za zdrowe i odżywcze. Co konkretnie? Czynnikiem ograniczającym wchłanianie żelaza jest spożywanie jagód i winogron (polifenole), niektórych zbóż i orzechów (fityniany), wina, kawy i herbaty (taniny) oraz przetworów mlecznych (wapń). W zestawieniu nie może zabraknąć oczywiście przetworzonej żywności oraz kolorowych napojów (fosforany). Należy podkreślić, że te substancję ograniczają wchłanianie żelaza, a nie blokują. Warto dokładnie przyjrzeć się czynnikom polepszających przyswajanie tego pierwiastka. Dieta bogata w żelazo u kobiet w ciąży Ciąża to stan, w którym zapotrzebowanie na żelazo wyraźnie wzrasta. Niedobór tego pierwiastka w organizmie przyszłej mamy może skutkować poważnymi zaburzeniami, w tym poronieniem, wadami rozwojowymi płodu, problemem z donoszeniem ciąży, a nawet przedwczesnym porodem. Co zatem należy jeść, żeby zminimalizować to ryzyko? Dieta przy anemii w ciąży niewiele różni się od tej „standardowej”. Nie powinno zabraknąć w niej miejsca na produkty pochodzenia zwierzęcego, w tym czerwone mięso, ryby oraz jajka. Warto postawić również na te obfitujące w witaminę C, która zwiększa przyswajalność żelaza. Herbatę najlepiej zastąpić czystą wodą, a słone przekąski warzywami. W czasie ciąży może zaistnieć konieczność wprowadzenia dodatkowej suplementacji. Nie należy jednak robić tego na własną rękę. Najbezpieczniejszym rozwiązaniem jest konsultacja z lekarzem specjalistą i/lub doświadczonym dietetykiem. Dieta przy anemii u dorosłych – na co zwrócić uwagę? Dzienne zapotrzebowanie na żelazo u dorosłego człowieka wynosi od 10 do 18 mg. Wartości te zmieniają się w zależności od wieku, płci oraz stanu zdrowia. Dorośli mężczyźni potrzebują ok. 10 mg tego pierwiastka, podczas gdy u miesiączkujących kobiet poziom ten wzrasta do 18 mg. W czołówce znajdują się przyszłe mamy, które powinny spożywać ok. 27 mg żelaza dziennie. Niektóre grupy ludzi są bardziej narażone na niedobry witamin i minerałów niż pozostałe. Należą do nich niewątpliwie seniorzy oraz osoby zmagające się z chorobami przewodu pokarmowego. W ich przypadku sama dieta może być niewystarczająca. Niekiedy konieczne jest wprowadzenie leków i suplementów, a samo leczenie może potrwać dłużej. Jak powinna wyglądać dieta przy anemii u dzieci? Wdrożenie diety bogatej w żelazo jest bardzo ważne w żywieniu dzieci może być nieco trudniejsze niż u dorosłych. Jak wiadomo, nie brakuje wśród nich niejadków, które krzywią się na widok mięsa oraz warzyw. Jeśli to zjawisko jest ci dobrze znane, staraj się dodawać do posiłków produkty z różnych grup, aby były jak najbardziej urozmaicone i atrakcyjne wizualnie. Wiele popijanych przez dzieci napojów zawiera substancje utrudniające wchłanianie żelaza. Podawanie do posiłku mleka, herbaty czy kakao nie jest najlepszym pomysłem – zdecydowanie lepiej postawić na czystą wodę, niesłodzony kompot lub wyciskany sok z pomarańczy. Ponadto dziecięcy jadłospis nie powinien zawierać przetworzonej żywności, słodyczy i kolorowych napojów. Anemia to jedno z najczęściej występujących zaburzeń krwi, które dotyka zarówno dzieci, jak i dorosłych. Jeśli wynika z niedoborów witamin i minerałów, można wspomóc jej leczenie, dokonując odpowiednich wyborów żywieniowych. Dieta przy anemii, zwłaszcza tej spowodowanej zbyt niską podażą żelaza, może być naprawdę smaczna i urozmaicona. Zaobserwowałeś u siebie niepokojące objawy? Odwiedź lekarza lub dietetyka i koniecznie zadbaj o swoje zdrowie! Źródła: Najwięcej żelaza dostarczą produkty pochodzenia zwierzęcego, zwłaszcza podroby – zawierają żelazo hemowe, które jest lepiej przyswajalne. Nie mniej jednak zdecydowana większość żelaza, jaką dostarczamy, pochodzi z produktów roślinnych, a więc źródeł niehemowej postaci pierwiastka. PAMIĘTAJ Przy spożywaniu pokarmów bogatych w żelazo niehemowe należy zwrócić uwagę na substancje, które będą ograniczały jego przyswajanie. Należą do nich fityniany (produkty zbożowe, strączki, orzechy i nasiona), szczawiany (szpinak, rabarbar, szczaw), wapń (produkty nabiałowe) i taniny (kawa, herbata) [15]. Mimo iż lista substancji przeszkadzających w przyswajaniu żelaza niehemowego jest spora, nie znaczy to, że jesteśmy bez szans. Naszymi sojusznikami w tym wypadku jest witamina C, której zawartość w posiłku możemy zwiększyć przez dodatek chociażby pomidora czy papryki. Również białko zwierzęce w postaci mięsa czy ryb poprawi nam przyswajalność żelaza. Gdy chcemy postawić na posiłek wegański, z pomocą przyjdzie moczenie lub wykorzystanie produktów fermentowanych, np. owsianka zalana wodą i pozostawiona na noc lub wykorzystanie chleba na zakwasie. Również zawarta w owocach fruktoza może nieco zwiększać dostępność żelaza [15-17]. Czytaj też: 17 Najlepszych Wegańskich Źródeł Białka [LISTA] Najlepsze źródła żelaza w diecieWszystko co musisz wiedzieć o żelazieJakie są funkcje żelaza w organizmie?Żelazo w diecieRegulacja gospodarki żelazemKto najczęściej narażony jest na niedobory?Jak najlepiej sprawdzić poziom żelaza w organizmie?Podsumowanie Najlepsze źródła żelaza w diecie Do najlepszych źródeł żelaza należą [na podstawie 18]: Podroby (wątróbka) – ok. 18 mg/100 g (przyswajalne ok. 3 mg) Natka pietruszki – ok. 5,3 mg (przyswajalne ok. 0,7 mg) Kakao – 11 mg/100 g (przyswajalne ok. 0,5 mg) Fasola biała – ok. 10,4 mg (przyswajalne ok. 0,5 mg) Orzechy (pistacjowe, laskowe, migdały) – ok. 4-6 mg (przyswajalne ok. 0,2-0,3 mg) Ciecierzyca – ok. 6,2 mg (przyswajalne ok. 0,3 mg) Quinoa – ok. 4,6 mg (przyswajalne ok. 0,23 mg) Mięso – ok. 1,2 mg/100 g (przyswajalne ok. 0,22 mg) Soja – ok. 3,9 mg (przyswajalne ok. 0,2 mg) Mąka pełnoziarnista – ok. 3,9 mg (przyswajalne ok. 0,2 mg) Pestki dyni – ok. 3,3 mg (przyswajalne ok. 0,16 mg) Ryby (łosoś, tuńczyk) – ok. 0,8 mg (przyswajalne ok. 0,15 mg) Szpinak – ok. 2,7 mg (przyswajalne ok. 0,14 mg) Buraki – ok. 1,7 mg (przyswajalne ok. 0,1 mg) Brokuł – ok. 0,9 mg (przyswajalne ok. 0,1 mg) Na liście nie znalazły się takie produkty jak tymianek czy bazylia oraz inne przyprawy cechujące się dużą zawartością żelaza w 100 g, ale już niewielką w zwyczajowo spożywanej ilości. Wszystko co musisz wiedzieć o żelazie Mówi się, że nie ma życia bez wody, ale nie ma również życia bez jednego z pierwiastków ją budujących, czyli tlenu – to przecież nim oddychamy, a nasze narządy mogą prawidłowo funkcjonować. Aby jednak tlen się do nich dostał, wymaga odpowiedniego transportera, czyli hemoglobiny. Tutaj pojawia się inny cenny pierwiastek, czyli żelazo. Jakie są funkcje żelaza w organizmie? Najbardziej znanymi cząsteczkami w naszym organizmie, składającymi się z żelaza są właśnie te, związane z tlenem. Hemoglobina umożliwia transport tlenu do wszystkich tkanek, mioglobina natomiast stanowi magazyn tlenu w mięśniach. Aż 80% ustrojowego żelaza jest przeznaczana właśnie na te cele [1]. Czytaj też: Jagody Goji – Właściwości (Czy superfoods naprawdę takie super? >> Żelazo buduje również szereg enzymów zaangażowanych w transport elektronów na łańcuchu oddechowym oraz cytochrom P450, odpowiedzialny za wiele szlaków metabolicznych. Wchodzi również w skład enzymów antyoksydacyjnych, bierze udział w przemianach aminokwasów i syntezie kolagenu [1]. Żelazo w diecie Przyswajanie żelaza i regulacja całego procesu jest niesamowicie złożona, a ilość zaangażowanych związków przyprawia o zawrót głowy. Warto jednak chociaż w skrócie o tym powiedzieć, aby rozjaśnić nieco sytuację. Żelazo wraz z pożywieniem trafia do jelit. Wraz z dietą powinniśmy dostarczyć od 10 (mężczyźni) do 18 (kobiety) mg tego pierwiastka. Z tego jedynie 1-2 mg zostaną wchłonięte, reszta zostanie wydalona wraz z kałem. Jest to ilość wystarczająca do pokrycia standardowych strat, ale żelaza w organizmie jest znacznie więcej. Pula ogólnoustrojowego żelaza wynosi ok. 4 g i jest skutecznie zachowywana oraz poddawana recyklingowi [2,3]. Z żywnością dostarczamy dwóch rodzajów żelaza: hemowego i niehemowego. Żelazo hemowe znajdziemy tylko i wyłącznie w produktach odzwierzęcych: mięsie, podrobach, rybach, jajach, owocach morza, itp. Jest ono znacznie lepiej przyswajalne (ok. 20% dostarczonego żelaza hemowego ulega przyswojeniu). Żelazo niehemowe z kolei występuje zarówno w produktach roślinnych (100% zawartego w nich żelaza) i zwierzęcych (ok. 60%, pozostałą część stanowi żelazo hemowe), a jego przyswajalność wynosi ok. 5%. PAMIĘTAJ Pula żelaza w organizmie wynosi ok. 4 g, a podstawowe straty są uzupełniane wraz z dietą, w której występuje żelazo w formie hemowej i niehemowej. Zapotrzebowanie wynosi 10 mg u mężczyzn i 18 mg u kobiet. Regulacja gospodarki żelazem Żelazo hemowe występuje w postaci kationu Fe2+ i w takiej postaci, poprzez transporter hemowy trafia do komórek jelit. Żelazo niehemowe z kolei ma postać kationu Fe3+ i musi zostać najpierw zredukowane przez dwunastniczy cytochrom B (DcytB) do postaci Fe2+, a następnie przetransportowane do wnętrza komórki przez transporter metali dwuwartościowych (DMT1) [4,5]. Dalej szlak obu form łączy się – ferroportyna (FPT) transportuje jony żelaza na zewnątrz komórki jelit, hefajstyna (Hp) utlenia Fe2+ do Fe3+, a te następnie są transportowane we krwi do narządów docelowych przez transferrynę (TFN), która jest wychwytywana przez receptory transferryny (TR). W komórkach żelazo jest magazynowane przez ferrytynę (FTN) [4,1]. Sprawdź: Kurkuma i piperyna – Sprzymierzeńcy nie tylko przy odchudzaniu >> Niedobór żelaza aktywuje szereg reakcji prowadzących do wzmożonej syntezy DMT1 i TR oraz zahamowania syntezy FTN – zwiększa się absorpcja i transport żelaza na obwód. Przy nadmiarze żelaza ma miejsce sytuacja odwrotna – synteza związków ułatwiających wchłanianie i transport żelaza oraz receptorów transferryny ulega zmniejszeniu, a zwiększa się natomiast powstawanie ferrytyny, celem wytworzenia zapasów żelaza [1,6]. Ważnym białkiem jest również wytwarzana przez komórki wątroby hepcydyna, której wzrost stężenia ogranicza syntezę FPT i DMT1, a tym samym transport żelaza do komórek organizmu. Do zwiększonego stężenia hepcydyny dochodzi w okresie stanu zapalnego i nadmiaru żelaza w organizmie (wysokiego poziomu TFN), do zmniejszonego natomiast w stanie niedotlenienia i niedoborów [7,8] Wniosek: organizm potrafi samodzielnie regulować poziom żelaza w zależności od zapotrzebowania. Kto najczęściej narażony jest na niedobory? Problemy z nieodpowiednim spożyciem żelaza mogą mieć przede wszystkim kobiety, w tym te uprawiające sport, będące w ciąży lub karmiące piersią oraz osoby na diecie wegańskiej. Jak pokazują statystyki, Panie najczęściej nie spożywają zalecanych ilości pierwiastka, choć nie jest to regułą [9,10,11]. Regułą nie jest także problematyka dostarczenia odpowiednich ilości żelaza przez wegan. Jak donoszą badania, mimo obecności wielu składników ograniczających wchłanianie żelaza w diecie jak i formy niehemowej, jako jedynej formy żelaza w pożywieniu, organizm może się do takiego stanu rzeczy “przyzwyczaić” – po 10 tygodniach diety wegańskiej przyswajalność żelaza wzrasta o nawet 40%. Wszystko za sprawą zmniejszonego poziomu ferrytyny, co pociąga za sobą potrzebę zwiększenia wchłaniania żelaza [12,13]. Jak najlepiej sprawdzić poziom żelaza w organizmie? Aby dowiedzieć się, jak wygląda nasz poziom żelaza, zaleca się zbadać kilka parametrów jednocześnie. Podstawowych informacji dostarczy nam morfologia ogólna, w której obniżenie stężenia hemoglobiny (HGB lub Hb), hematokrytu (HTC) i średniej objętości krwinki czerwonej (MCV) będzie wskazywać na niedobór żelaza i rozwijającą się niedokrwistość [14]. Wartości referencyjne (K – kobieta, M – mężczyzna): Hb [mg/dl] 12-16 (K) 14-18 (M) HTC [%] 37-47 (K) 40-54 (M) MCV [fl] 82-92 Poziom żelaza sprawdzimy dokładnie wykonując pomiar wysycenia transferryny żelazem (TfS), stężenia żelaza w surowicy (Fe) i stężenia ferrytyny. Wartości poniżej referencyjnych będą wskazywać na niedobór pierwiastka [14]: TfS [%] 20-45 Fe [ug/dl] 11-33 Ferrytyna [ug/l] 10-200 (K) 15-400 (M) Podsumowanie Żelazo jest niezmiernie ważnym pierwiastkiem w życiu człowieka i warto zadbać o jego odpowiednią podaż wraz z dietą. Mimo iż jego przyswajalność z niektórych produktów jest niewielka, w zupełności to wystarcza – normy spożycia biorą pod uwagę te straty i w rzeczywistości potrzebujemy ok. 1-2 mg w pełni przyswajalnego żelaza. Nie należy również przesadzać z jego źródłami w postaci produktów odzwierzęcych, gdyż bardzo często zawierają również sporo tłuszczów nasyconych i niekorzystnie oddziałują na układ sercowo-naczyniowy. Czytaj dalej: Dieta w Chorobie Hashimoto – Zalecenia (Obalamy Mity) >> Mimo iż nie obserwuje się zazwyczaj objawów nadmiernego spożycia żelaza w organizmie człowieka, zdarzają się schorzenia, w których niewielkie jego ilości mogą być brzemienne w skutkach. Są to hemochromatozy, spowodowane mutacją genu kodującego hepcydynę, a tym samym zaburzeniem wchłaniania jelitowego żelaza. Należy również uważać ze stosowaniem preparatów z żelazem na własną rękę – wskazaniem mogą być tylko i wyłącznie zalecenia lekarskie, poparte odpowiednimi badaniami. Źródła: Erdman Jr, J. W., MacDonald, I. A., & Zeisel, S. H. (Eds.). (2012). Present knowledge in nutrition. John Wiley & Sons. Jarosz, M., Rychlik, E., Stoś, K., Wierzejska, R., Wojtasik, A., Charzewska, J., … & Chwojnowska, Z. (2017). Normy żywienia dla populacji Polski. Instytut Żywności i Żywienia. Conrad, M. E., & Umbreit, J. N. (2000). Iron absorption and transport—an update. American journal of hematology, 64(4), 287-298. Murray, R. K., Granner, D. K., Rodwell, V. W., Kokot, F., Aleksandrowicz, Z., Harper, H. A., … & Kłyszejko-Stefanowicz, L. (2015). Biochemia Harpera ilustrowana. Wydawnictwo Lekarskie PZWL. Iron metabolism and related disorders. Ye, H., & Rouault, T. A. (2010). Human iron− sulfur cluster assembly, cellular iron homeostasis, and disease. Biochemistry, 49(24), 4945-4956. Sokołowska, E.& Klimek, J. (2007). HEPCYDYNA HORMON UCZESTNICZĄCY W REGULACJI METABOLIZMU ŻELAZA W ORGANIZMIE. POSTÊPY BIOLOGII KOMÓRKI TOM 34 2007 NR 1 (1530) Filipczyk, L., Król, P., & Wystrychowski, A. (2010). Hepcydyna-hormon wątrobowy kontrolujący homeostazę żelaza. In Forum Nefrologiczne (Vol. 3, No. 4, pp. 233-242). Dudek, M., Kocyłowski, R., Kokocińska, K., Kuźniacka, I., Lewicka, I., & Suliburska, J. (2017). Ocena podaży żelaza i kwasu foliowego u kobiet w wieku rozrodczym. In Forum Zaburzeń Metabolicznych (Vol. 8, No. 2, pp. 88-95). Myszkowska-Ryciak, J., Hornberger, R., Harton, A., & Gajewska, D. (2015). Ocena spożycia wybranych składników pokarmowych u osób stosujących dietę wegańską. Probl Hig Epidemiol, 96(4), 769-72. Clénin, G., Cordes, M., Huber, A., Schumacher, Y. O., Noack, P., Scales, J., & Kriemler, S. (2015). Iron deficiency in sports–definition, influence on performance and therapy. Swiss medical weekly, 145(4344). Armah, S. M., Boy, E., Chen, D., Candal, P., & Reddy, M. B. (2015). Regular consumption of a high-phytate diet reduces the inhibitory effect of phytate on nonheme-iron absorption in women with suboptimal iron stores. The Journal of nutrition, 145(8), 1735-1739. Hunt, J. R., & Roughead, Z. K. (2000). Adaptation of iron absorption in men consuming diets with high or low iron bioavailability. The American journal of clinical nutrition, 71(1), 94-102. Szczeklik, A. (2018). Interna Szczeklika 2018. Medycyna Praktyczna. Saunders, A. V., Craig, W. J., Baines, S. K., & Posen, J. S. (2013). Iron and vegetarian diets. The Medical Journal of Australia, 199(4), S11-S16. Engle-Stone, R., Yeung, A., Welch, R., & Glahn, R. (2005). Meat and ascorbic acid can promote Fe availability from Fe− phytate but not from Fe− tannic acid complexes. Journal of Agricultural and Food Chemistry, 53(26), 10276-10284. Hurrell. (2004). Phytic acid degradation as a means of improving iron absorption. International Journal for Vitamin and Nutrition Research, 74(6), Amerykańska baza wartości odżywczej produktów, Czym jest błonnik pokarmowy?Dieta bogata w błonnik – najważniejsze zasady diety bogatoresztkowejProdukty bogate w błonnikDieta wysokobłonnikowa – tego lepiej unikaćKorzyści ze stosowania diety bogatoresztkowej. Dieta leczniczaDieta bogata w błonnik – dla kogo?Działania uboczne błonnikaDieta wysokobłonnikowa – przeciwwskazaniaJadłospis diety bogatej w błonnik Dieta błonnikowa, zwana również bogatoresztkową, polega na zwiększeniu spożycia produktów bogatych w błonnik. Zwiększenie udziału produktów wysokobłonnikowych w diecie ma korzystny wpływ na pracę układu pokarmowego. Czym jest błonnik pokarmowy? Błonnik pokarmowy to nieuszkodzone węglowodany i ligniny pochodzenia roślinnego, które nie ulegają strawieniu i wchłonięciu w przewodzie pokarmowym człowieka. Błonnik dzielimy na rozpuszczalny i nierozpuszczalny w wodzie. W diecie błonnik pokarmowy określany jest również jako włókno pokarmowe. Należy do grupy węglowodanów – poprawia metabolizm i korzystnie wpływa na przewód pokarmowy. Błonnik rozpuszczalny We frakcji rozpuszczalnego włókna pokarmowego znajdują się związki takie jak: pektyny, gumy, śluzy, beta glukany i inulina. Błonnik rozpuszczalny ulega fermentacji w przewodzie pokarmowym. Pektyny posiadają właściwości obniżające stężenie glukozy po posiłku. Poza tym obniżają poziom cholesterolu i zwiększają wydalanie kwasów żółciowych. Beta glukany korzystnie wpływają na odporność organizmu oraz mogą obniżać ciśnienie krwi. Inulina to probiotyk, który wspomaga rozwój pożytecznych kultur bakterii w jelitach. Źródłem błonnika rozpuszczalnego są między innymi produkty z owsa, jęczmienia, ryż brązowy, strączki, owoce jagodowe i jabłka. Błonnik nierozpuszczalny Do nierozpuszczalnej frakcji błonnika pokarmowego należą: celuloza, hemicelulozy, ligniny i skrobia oporna. Te składniki odżywcze mają właściwości przyspieszające perystaltykę jelit. Poza tym zwiększają masę stolca. Dzieje się tak dlatego, że frakcja nierozpuszczalna nie jest trawiona i dlatego wydalana jest z organizmu jako substancja balastowa. Źródłem błonnika nierozpuszczalnego w codziennej diecie są między innymi: produkty pełnoziarniste, rośliny strączkowe bez łusek, otręby, daktyle, orzechy i nasiona oraz skórki owoców i warzyw. Dieta bogata w błonnik – najważniejsze zasady diety bogatoresztkowej Poniżej znajdziesz najważniejsze zasady, jakimi należy kierować się w diecie bogatoresztkowej. Odpowiednie zapotrzebowanie kaloryczne Kaloryczność oraz ilość składników odżywczych powinna być zgodna z Twoim zapotrzebowaniem. Zapotrzebowanie energetyczne (kaloryczne) łatwo obliczysz za pomocą internetowych narzędzi (sprawdź kalkulator kalorii na stronie Maczfit). Kalkulatory kalorii uwzględniają wszystkie najważniejsze wskaźniki, czyli PPM (Podstawowa Przemiana Materii) i PAL (wskaźnik aktywności w ciągu dnia). Dzięki dokładnym obliczeniom zyskasz pewność, że Twoja dieta błonnikowa nie będzie ani niskoenergetyczna, ani zbyt kaloryczna. Pamiętaj, że każda dieta powinna dostarczać Ci wszystkich niezbędnych składników odżywczych. Poza błonnikiem są to: białka, inne węglowodany i zdrowe tłuszcze. Nie można zapominać także o źródłach witamin i składników mineralnych. Zwiększenie podaży błonnika Dieta wysokobłonnikowa zakłada zwiększenie podaży błonnika do poziomu około 40-60 g błonnika dziennie. Właściwe nawodnienie W diecie wysokobłonnikowej istotne jest również zwiększenie nawodnienia. Błonnik wiąże wodę znajdującą się w układzie pokarmowym. Aby zapobiec zaparciom, należy wypijać od 2 do 2,5 litrów wody dziennie. Stopniowe wprowadzanie zmian Dieta wysokobłonnikowa powinna być wprowadzana stopniowo. Organizm musi mieć czas na przystosowanie się do nowego jadłospisu. Jeśli z dnia na dzień za bardzo zwiększysz ilości błonnika, mogą pojawić się nieprzyjemne dolegliwości (kolki, wzdęcia, uczucie ciężkości, mdłości i biegunki). Zdrowy jadłospis Podstawą jadłospisu w diecie bogatoresztkowej są produkty bogate w błonnik. Zaleca się jedzenie pięciu porcji warzyw i jedną porcję owoców dziennie. Z menu należy wykluczyć produkty wysokotłuszczowe, potrawy smażone i pieczone na tłuszczu. Wśród produktów zakazanych znajdują się również: słodycze i wyroby cukiernicze oraz żywność wysoko przetworzona. Dieta wysokobłonnikowa o odchudzanie Dieta wysokobłonnikowa polecana jest osobom, które chcą zrzucić zbędne kilogramy. Spożywanie większych ilości błonnika daje uczucie sytości po posiłku i to przez długi czas. Dzięki temu nie masz chęci na podjadanie. Co więcej, ten składnik odżywczy podkręca tempo przemiany materii, wzmaga ruchy perystaltyczne jelit i „wymiata” z nich zalegające resztki pokarmów. To wszystko sprawia, że czujesz się lekko i pozbywasz się nieprzyjemnych dolegliwości ze strony układu pokarmowego. Czas stosowania diety wysokobłonnikowej Jak długo stosować dietę bogatą w błonnik? To zależy tylko od Ciebie i Twojego stanu zdrowia. Możesz spróbować jej na próbę, a jeśli się sprawdzi – przejść do długotrwałego sposobu żywienia. Pamiętaj jednak, aby odpowiednio układać jadłospis i pić duże ilości wody. Stosowanie diety bogatoresztkowej warto również skonsultować z lekarzem i/lub dietetykiem. Produkty bogate w błonnik Dieta bogatoresztkowa bazuje na produktach o wysokiej zawartości błonnika. Należą do nich przede wszystkim produkty zbożowe oraz warzywa i owoce. Pełną listę znajdziesz poniżej. Dieta bogatoresztkowa – produkty o wysokiej zawartości błonnika: otręby i płatki zbożowe (pszenne, żytnie, orkiszowe, gryczane), kasza gryczana, jęczmienna, owsiana, mąka razowa, pieczywo razowe, chleb pełnoziarnisty, ryż brązowy, makaron pełnoziarnisty, świeże i suszone owoce, warzywa, rośliny strączkowe, orzechy, ziarna i pestki (sezam, mak, błonnik witalny, słonecznik, dynia), soki owocowe, soki warzywne. Inne produkty zalecane w diecie błonnikowej: chude produkty mleczne, chude ryby, chude mięsa. Dieta wysokobłonnikowa – tego lepiej unikać W diecie błonnikowej należy unikać produktów o niskiej zawartości błonnika, które są dodatkowo przetworzone i wysokokaloryczne. W takich produktach zazwyczaj znajdują się szkodliwe tłuszcze trans oraz cukry proste, prowadzące do nagłego wzrostu poziomu cukru w organizmie. Dieta bogatoresztkowa – tych produktów lepiej unikać: tłuszcze zwierzęce spożywane w nadmiarze, tłuste wędliny, mięso, tłuste ryby, tłuste produkty mleczne, tłusta śmietana, tłuste mleko, fermentowane napoje mleczne, mąka wysoko oczyszczona, mąka kukurydziana, białe pieczywo, kasza manna, kukurydziana, słodycze, wyroby cukiernicze, czekolada i przetwory wysokosłodzone, alkohol. Korzyści ze stosowania diety bogatoresztkowej. Dieta lecznicza Dieta oparta na produktach bogatych w błonnik jest polecana osobom cierpiącym na zaparcia nawykowe i nadmierną pobudliwość jelita grubego. Stosuje się ją również w profilaktyce zdrowotnej wielu chorób, między innymi otyłości. Najważniejsze korzyści zdrowotne ze spożywania odpowiedniej ilości błonnika: profilaktyka i leczenie zaparć, profilaktyka i leczenie hemoroidów, lepsze wchłanianie niektórych związków, między innymi witamin z grupy B, profilaktyka miażdżycy, profilaktyka zespołu metabolicznego i cukrzycy typu 2, wspomaganie odchudzania, profilaktyka otyłości, wspomaganie oczyszczania jelit, co przyczynia się do ograniczenia ryzyka chorób przewodu pokarmowego, chorób jelit i nowotworów. Dawki błonnika istotne dla profilaktyki powyższych schorzeń to minimum 30-40 g błonnika dziennie. Dieta bogata w błonnik – dla kogo? Główne wskazania do stosowania diety bogatej w błonnik: nadwaga i otyłość, hemoroidy, zaparcia, uchyłkowatość jelita grubego, kamica żółciowa (poza stanami ostrymi kamicy żółciowej), zaburzenia glikemii, stan przedcukrzycowy, cukrzyca, zaburzenia lipidowe, hiperlipidemia, choroby serca i układu krążenia, inne choroby zapalne, zaburzenia odporności. Pamiętaj, że żaden artykuł nie zastępuje porady lekarskiej. Przed zmianą diety warto skonsultować się z lekarzem. Działania uboczne błonnika Niektóre frakcje błonnika wiążą ważne składniki odżywcze obecne w treści pokarmowej. Przez to wysokie spożycie błonnika może utrudniać wchłanianie witamin i składników mineralnych. Z błonnikiem związana jest obecność kwasu fitynowego, który utrudnia wchłanianie żelaza, wapnia i cynku. Poza tym zmniejszenie produktów tłuszczowych wpływa na wchłanianie witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E i K). Dlatego tak ważne jest odpowiednie zbilansowanie jadłospisu pod względem wszystkich składników odżywczych. Dieta wysokobłonnikowa – przeciwwskazania Wśród przeciwwskazań do stosowania diety bogatej w błonnik znajdują się: stany zapalne żołądka, w tym choroba wrzodowa, stany zapalne dróg żółciowych, stany zapalne jelit, w tym choroba Leśniowskiego-Crohna, stany zapalne trzustki, nieżyty przewodu pokarmowego, choroba wrzodowa dwunastnicy, stany pooperacyjne, stan po zmniejszeniu żołądka, choroby zakaźne, stan niedożywienia, niedobór białka, niedobór składników mineralnych i witamin, anemia, osteoporoza. W związku z tym dieta bogatoresztkowa nie jest polecana osobom narażonym na niedobory, a przede wszystkim: kobietom w ciąży i karmiącym piersią, dzieciom i młodzieży, seniorom, osobom z zaburzeniami gospodarki mineralnej. Jadłospis diety bogatej w błonnik W aptekach znajdziesz obecnie suplementy błonnikowe, które mają wspomóc pracę układu pokarmowego. Warto pamiętać, że dobrze zbilansowana dieta dostarcza odpowiednich ilości błonnika. Poza tym korzyści przyjmowania błonnika bezpośrednio z pokarmów są znacznie większe niż przy stosowaniu dodatkowej suplementacji. Poniżej znajdziesz przykładowy, jednodniowy jadłospis diety bogatej w błonnik. Śniadanie: owsianka z dodatkiem chudego mleka z ziarnami słonecznika i gruszką. Drugie śniadanie: pieczywo razowe z pastą jajeczną, kilka surowych marchewek, pomidorki koktajlowe. Obiad: zupa krem z pomidorów z bazylią, indyk w pomidorowej marynacie z miodem z warzywnym ratatouille, kasza pęczak ze słonecznikiem i rukolą. Podwieczorek: smoothie z wybranych warzyw i owoców z dodatkiem pestek dyni lub nasion słonecznika. Kolacja: sałatka z mini mozzarellą, pełnoziarnistym penne, soczewicą, pomidorkami cherry, oliwkami, czerwoną cebulą, sos z papryką i cukinią. Chcesz umówić się na konsultację dietetyczną? Możesz skorzystać z bezpłatnych porad w Maczfit. Nasi dietetycy z chęcią odpowiedzą na wszystkie Twoje pytania na temat diety wysokobłonnikowej. Małgorzta Brzezińska Absolwentka dietetyki na Warszawskim Uniwersytecie Medycznym. Doświadczenie zdobywała w warszawskich żłobkach, przedszkolach i szkołach, a także prowadząc warsztaty edukacyjne dla dzieci, młodzieży i dorosłych. W Maczfit odpowiada za prace działu Dietetyki i spójność wszystkich diet z oferty. Prywatnie miłośniczka śródziemnomorskich smaków. Zobacz kolejny artykuł

dieta bogata w żelazo jadłospis